GIỚI THIỆU CHUYÊN NGÀNH VẬT LÝ Y KHOA
1. Ngành Vật lý Y khoa là gì?
Ngành Vật lý Y khoa là một nhánh của Vật lý Ứng dụng. Những người làm việc trong lĩnh vực này được gọi là nhà Vật lý Y khoa. Các nhà Vật lý Y khoa sử dụng các nguyên tắc, phương pháp và kỹ thuật của Vật lý vào trong thực tế, trong môi trường lâm sàng và trong nghiên cứu để phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị bệnh với mục đích là cải thiện sức khỏe của con người[1].
Nhà Vật lý y khoa là một chuyên gia y tế được giáo dục và đào tạo chuyên môn về các khái niệm và các kỹ thuật ứng dụng vật lý trong y tế, và có năng lực thực hành độc lập một hoặc nhiều lĩnh vực con (chuyên ngành) của Vật lý Y khoa [3]. Liên quan đến các ứng dụng có phơi nhiễm bức xạ, thực hành độc lập có nghĩa là một nhà Vật lý y khoa làm việc mà không có sự giám sát trực tiếp của nhà Vật lý Y khoa giàu kinh nghiệm và có khả năng đảm bảo an toàn và hiệu quả việc phân phát bức xạ để đạt được mục đích chẩn đoán hoặc điều trị bằng bức xạ. Các chuyên ngành của Vật lý Y khoa liên quan đến việc sử dụng bức xạ ion hóa bao gồm Vật lý của ảnh Y khoa, Vật lý của Y học hạt nhân, Vật lý xạ trị và Vật lý an toàn bức xạ trong Y tế.
Hình 1. Máy gia tốc tuyến tính[4]
2. Nhu cầu của Ngành Vật lý Y khoa
Trong ISCO 08, Tổ chức lao động Thế giới đã ghi nhận vai trò của nhà Vật lý Y khoa là thành viên không thể thiếu trong đội ngũ y tế tham gia vào công việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng, thuộc nhóm nghề khối sức khỏe 22 bao gồm bác sĩ điện quang, bác sĩ xạ trị, bác sĩ y học hạt nhan và kỹ thuật viên.
Ở Việt Nam, nhận thấy vai trò không thể thiếu của các nhà Vật lý y khoa, ngày 26/11/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định số 34/2020/QĐ-TTg ban hành Danh mục nghề Việt Nam. Lần đầu tiên, nhà Vật lý Y khoa được nêu tên và được xếp chung nhóm ngành Vật lý và Thiên văn học với mã ngành 2111 trong danh mục nghề của Việt Nam. Sau đó, ngày 09/12/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 142/2020/NĐ-CP, trong đó quy định nguồn nhân lực Vật lý Y khoa được coi là một trong những điều kiện tiên quyết để cấp phép hoạt động cho các công việc bức xạ liên quan đến Xạ trị và Y học hạt nhân. Điều này càng khẳng định vai trò của nhà Vật lý Y khoa và nhu cầu của Xã hội đối với ngành Vật lý Y khoa trong việc nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị bằng bức xạ cũng như đảm bảo an toàn trong việc sử dụng năng lượng bức xạ ion hóa.
3. Giảng dạy Vật lý y Khoa tại trường Khoa học Tự nhiên, Đại học quốc gia Tp. HCM
Tại Trường Khoa học Tự nhiên, Đại học quốc gia Tp. HCM chuyên ngành Vật lý Y khoa, thuộc ngành Kỹ thuật Hạt nhân được thành lập và bắt đầu tuyển sinh từ năm 2012. Mục tiêu của chuyên ngành Vật lý Y khoa là đào tạo nguồn nhân lực Vật lý Y khoa đầy đủ y đức, tinh thần trách nhiệm và trình độ chuyên môn về Ứng dụng kiến thức, nguyên tắc Vật lý, công nghệ và kỹ thuật trong chẩn đoán và điều trị bệnh, đặc biệt là trong điều trị ung thư. Chuyên ngành Vật lý Y khoa được chia ra thành 3 lĩnh vực chính như sau: Xạ trị (xem hình 1), Y học hạt nhân (xem hình 2) và Chẩn đoán hình ảnh (xem hình 3).
Hình 2. Ảnh Ga-68 PSMA PET-CT ở một người đàn ông bị ung thư tuyến tiền liệt cho thấy các khối u trong các hạch bạch huyết ở ngực và bụng [5].
Hình 3. Hình ảnh phân đoạn khối u não từ ảnh MRI [6]
- Các cử nhân ngành Kĩ thuật Hạt nhân, chuyên ngành Vật lý Y khoa được trang bị các kiến thức nền tảng về Toán và Khoa học và phương pháp nghiên cứu để có thể thích ứng tốt với những công việc liên quan tới Công nghệ, Kỹ thuật ứng dụng Vật lý trong Y khoa.
- Việc ứng dụng các kiến thức chuyên ngành trong lĩnh vực Vật lý Y khoa rất được chú trọng thông quan chương trình thực hành trong lâm sàng tại các Bệnh viện như Bệnh viện Ung bướu Tp. HCM, Bệnh viện Chợ Rẫy, v.v.
- Các cử nhân được đào tạo để có thể làm việc một các độc lập thông qua việc nắm vững và áp dụng các kiến thức cốt lõi của ngành Vật lý Y khoa như Cơ sở Vật lý trong Xạ trị, Sinh học bức xạ, Xử lý ảnh, Y học hạt nhân, Liều lượng học, An toàn bức xạ, Ghi đo bức xạ, v.v.
- Các em có thể sử dụng các công cụ hiện đại, các chương trình để thu thập, phân tích dữ liệu, đánh giá và cải tiến các qui trình, giải pháp kỹ thuật của các hệ thiết bị ứng dụng kỹ thuật và công nghệ cao.
- Ngoài ra, việc tham gia vào các cộng đồng Vật lý Y khoa như các Hiệp hội Vật lý Y khoa (Hội Vật lý Y khoa Việt Nam, Hội Vật lý Y khoa Đông Nam Á, Hội Vật lý Y khoa Châu Á Thái Bình Dương, Hội Vật lý Y khoa Hoa kì, v.v. là cơ hội để các em học hỏi và phát triển bản thân suốt đời trong sự nghiệp Vật lý Y khoa.
- Sinh viên còn được trang bị các kỹ năng khác như Ngoại Ngữ, Tin học, Giao tiếp, Làm việc nhóm, Lãnh đạo, v.v. để tạo điều kiện tốt nhất cho các em trong việc tìm hiểu, cập nhật các kiến thức khi học tập và hòa nhập trong môi trường làm việc đa dạng sau khi tốt nghiệp.
4. Cơ hội nghề nghiệp Ngành Vật lý Y khoa
Cử nhân tốt nghiệp chuyên ngành Vật lý Y khoa, ngành Kỹ thuật Hạt nhân có thể làm việc trong các môi trường làm việc đa dạng như:
- Các Bệnh viện, các Trung tâm Y tế có các Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Xạ trị, Y học hạt nhân hoặc An toàn bức xạ.
- Các công ty, doanh nghiệp tư vấn-dịch vụ-chuyển giao Công nghệ liên quan đến Ứng dụng bức xạ trong Y tế như Kỹ thuật X-quang, Kỹ thuật Xạ trị, v.v.
- Các Viện nghiên cứu, Trung tâm nghiên cứu, các Trường về lĩnh vực Vật lý Y khoa.
- Bảo trì, bảo dường các thiết bị, máy móc để đảm bảo các thiết bị, máy móc hoạt động ổn định.
Tài liệu tham khảo
[1] SMITH, P.H.S., NUSSLIN, F., Benefits to medical physics from the recent inclusion of medical physicists in the international classification of standard occupations (ICSO-08), Med. Phys. Int. J. 1 (2013) 10–14.
[2] INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, Radiation Protection and Safety of Radiation Sources: International Basic Safety Standards — Interim Edition, IAEA Safety Standards Series No. GSR Part 3 (Interim), IAEA, Vienna (2011).
[3] EUROPEAN COMMISSION, Draft Proposal for a Council Directive Laying Down Basic Safety Standards for Protection Against the Dangers Arising from Exposure to Ionising Radiation (COM/2011/0593 final — 2011/0254 (NLE)) (2011).
[4] https://www.rmf.com/markets/healthcare/linear-accelerator-upgrade/. Truy cập ngày 30/6/2023
[5] https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2020/prostate-cancer-psma-pet-ct-metastasis. Truy cập ngày 30/6/2023
[6] Maolood, Ismail Yaqub, Al-Salhi, Yahya Eneid Abdulridha and Lu, Songfeng. "Thresholding for medical image segmentation for cancer using fuzzy entropy with level set algorithm" Open Medicine, vol. 13, no. 1, 2018, pp. 374-383. https://doi.org/10.1515/med-2018-0056
